Ο «Φιλελευθερισμός» και γιατί οι Έλληνες πολίτες δεν τον εμπιστεύονται.

του Αλέξανδρου Δρίβα,
Υποψήφιου Διδάκτορα Διεθνών Σχέσεων.

Οι εκλογές πλησιάζουν και όπως και σε όλες τις προηγούμενες αναμετρήσεις, από το 2009 και μετά, μια νέα πολιτική κουλτούρα ήρθε στη χώρα προκειμένου να γίνει μέρος του ελληνικού πολιτικού αλλά και κομματικού συστήματος. Τα λεγόμενα φιλελεύθερα κόμματα, άραγε, δεν προϋπήρχαν;
Ως κόμματα, όχι. Φωνές εντός κομμάτων, υπήρχαν και στα δύο παλαιά κόμματα. Αυτοπροσδιορίζονταν και συνεχίζουν να αυτοπροσδιορίζονται ως «άνθρωποι των λύσεων», «εκσυγχρονιστές» και «άνθρωποι που έρχονται από το χώρο της εργασίας τους για να προσφέρουν στα κοινά». Η μεγάλη τράπεζα ιδεών στην οποία κάνουν αναγωγή την πολιτική τους καταγωγή, είναι ο φιλελευθερισμός.
Ποιός είναι άραγε ο αυθεντικός φιλελευθερισμός;
Ποιός είναι στην Ελλάδα και τί «πρόσωπο» έχει;
Γιατί ενώ φαινομενικά προσφέρει λύσεις που θα ήθελαν οι πολίτες, δε γίνεται δημοφιλής;
Τέλος, γιατί ενώ ο λεγόμενος παλαιοκομματισμός δε σταματά να κατρακυλά από το 2009 και μετά, τα νέα αυτά μορφώματα δε γίνονται οι κάλπες εκλογικής δυσαρέσκειας;

Η έννοια του Φιλελευθερισμού και οι παράμετροί της.

Ποιός είναι λοιπόν ο λεγόμενος φιλελευθερισμός, πέραν της ελληνικής ετυμολογίας της λέξης;




 (φίλος + ελευθερία). Ο Φιλελευθερισμός, -όπως και ο Πραγματισμός- είναι  μια κοσμοθεωρία. Οι Russell και Donohue,  συμφωνούν οτι ο Φιλελευθερισμός, είναι μια πολιτική κοσμοθεωρία η οποία έχει βασιστεί στην ατομική ιδιοκτησία και στο εμπόριο. Κατόπιν αυτού του συνδυασμού, τα πολιτικά δικαιώματα που σήμερα αποτελούν συνταγματικές ελευθερίες στον λεγόμενο –κατά το Διεθνές Δίκαιο- πολιτισμένο κόσμο, όπως η ελευθερία έκφρασης, η ανεξιθρησκεία και η αυοτδιάθεση των λαών, που οφείλουν να ελέγχουν τις κρατικές λειτουργίες που εκτελούνται από τους άρχοντές τους, αποτελούν πυρήνα αυτής της κοσμοθεωρίας. Οι δομές του φιλελευθερισμού, επηρέασαν τόσο την Αμρικανική Επανάσταση όσο και την Γαλλική. Στις ΗΠΑ, ο John Locke αποτελεί τον πιο αγαπητό συνθεμελιωτή της φιλελέυθερης κοσμοθεωρίας. Στον πυρήνα της σκέψης του, βρίσκεται ή έννοια της εμπιστοσύνης (trust) η οποία αν δεν συνδέει τους πολίτες με το κράτος, τότε οι πολίτες «δικαιούνται να κάνουν ανάταση χειρών προς τον ουρανό», δηλαδή, επανάσταση. Ωστόσο, μιλώντας περί Φιλελευθερισμού, οφείλουμε να μην λησμονούμε τέσσερις παραμέτρους:

1. Τη διάκρισή του φιλελευθερισμού από την καθαρά οικονομική του πτυχή που σήμερα εμφανίζεται ως νεο-φιλελευθερισμός

2. Την έννοια της ιδιοκτησίας η οποία έχει καθαρές οικονομικές συνέπειες,

3. Kάθε κοσμοθεωρία, όπως και ο Φιλελευθερισμός, είναι κυρίως ερμηνευτική πάνω στα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά γεγονότα. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να έχει προβλετική διάσταση για τα μελλούμενα. Οι ερμηνείες κοσμοθεωριών, εξυπηρετούν τους ανθρώπους και –καλώς ή κακώς- όχι το αντίθετο.

4. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνούμε πως τα πολιτεύματα (που επηρεάζονται από την πολιτική φιλοσοφία ή/και τη φιλοσοφία του δικαίου κτλ.) διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή, όπως παραδέχτηκε ο Πλάτων ο οποίος προσπάθησε να σκιαγραφίσει την ιδανική πολιτεία.

Ο φιλελευθερισμός, είχε και έχει αρκετά ιδεαλιστικά στοιχεία και γι ‘ αυτό στις αρχές του 20^ου αιώνα, ονομάστηκε και ως «ουτοπικός φιλελευθερισμός» ή απλά, «ιδεαλισμός». Ποιό είναι λοιπόν το πρόβλημα στην ερμηνεία;

Ο Φιλελευθερισμός, ως αντίδραση του «έχειν» και οι οικονομικές του ρίζες.

Η έμφαση που δίνει ο Φιλελευθερισμός στην ιδιοκτησία, δεν μπορεί να τον κρατήσει μακρυά από την οικονομική δραστηριότητα. Πίσω από την έννοια της ιδιοκτησίας βρίσκεται το «ίδιον», δηλαδή το άτομο ως κτήτορας. Η ελευθερία που υποστηρίζει η συγκεκριμένη κοσμοθεωρία, είναι ατομοκεντρική.

Οι αιώνες που προηγήθηκαν του Φιλελευθερισμού στη δυτική Ευρώπη, είχαν έναν σημαντικό αντίκτυπο πάνω στη σφυρηλάτηση του φιλελεύθερου σκεπτικού. Η ύπαρξη θεσμών όπως της Ιεράς Εξέτασης και επιτροπών αλάθητης ερμηνείας που συνόδευαν τα διάφορα πολιτεύματα, έκαναν τον Φιλελευθερισμό να γεννηθεί ως αντίδραση και όχι σαν ένα αυτοφυές αφήγημα. Η φυσιολογική αυτή αντίδραση, έφερε το άτομο σε απόσταση από το κράτος, δεν στόχευσε στο να βελτιώσει την κοινωνική συνύπαρξη προσώπων –όχι ατόμων- αλλά να εκκοσμικέυσει το άτομο από την κοινωνία και την τελευταία, από το κράτος.

Μια ερμηνεία του φιλελευθερισμού σε σχέση με την ανθρώπινη φύση, υπάρχει στο έργο του Jeremy Bentham ο οποίος θεωρεί πως ο ορθολογικός δρων (άνθρωπος) κοιτάει το όφελός του και επομένως, αφήνει να εννοηθεί πως μπορεί να είναι προβλέψιμος τόσο στην οικονομική όσο και στην κοινωνικο-πολιτική του συμπεριφορά. Η θεωρία του Ωφελιμισμού. Αυτή η θέαση, είναι λγιότερο ή περισσότερο και η βάση των λεγόμενων κλασικών οικονομικών με κύριους εκφραστές τους Smith και Ricardo. Έτσι λοιπόν, το «αόρατο χέρι του συμφέροντος», γίνεται ορατό καθώς οι δρώντες είναι «ορθολογικοί» κάτι που σημαίνει, όλοι θέλουν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους. Ο ορθολογισμός, ταυτίζεται με το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος για το οποίο το άτομο, κάνει ό,τι δύναται για να το επιτύχει. Αφού η Ιερά Εξέταση δεν μπορούσε να κατανείμει τον πλούτο, τότε όφειλε το άτομο να κοιτάει τα του οίκου του. Για να διευρυνθεί ο πλούτος του ατόμου, εκείνο πρέπει να παράγει, να πουλά, άρα, να εμπορεύεται.

Η σχέση της προτεσταντικής ηθικής με τον φιλελευθερισμό, την ιδιοκτησία και την αποταμίευση, αποτελεί ένα άλλο ζήτημα για τον homo economicus, όμως δεν είναι επί του παρόντος να προβούμε σε κάποια μακροσκελή ερμηνεία. Η έννοια του συμφέροντος, όπως αυτή δομεί την πραγματιστική σκέψη, (Ρεαλισμός) αναλύεται από τον Φιλελευθερισμό. Οι Keohane & Nye, παραδέχονται οτι ο Φιλελευθερισμός είναι μια συμπληρωματική –για τον Πραγματισμό- θεωρία. Ολόκληρος ο νομικός πολιτισμός, έχει θεμελιωθεί πάνω στην ιδιοκτησία και όλο το απορρέον δίπολο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, συνιστά συνεπαγωγή του «ιδίου κτήματος».

Το «δίκαιο» είναι του πελάτη.

Ανθρώπινα δικαιώματα, δίκαιο των μειονοτήτων, αυτοδιάθεση των λαών,αλλά και  κινήσεις όπως το Κίνημα του Φεμινισμού, έχουν επηρεαστεί και από τη φιλελέυθερη σκέψη. Αν ο άνθρωπος πρέπει να μεγιστοποιεί το όφελός του και να εμπορεύεται, το τί πιστεύει και το τί μπορεί να είναι, δε μας αφορά. Οφείλει να προχωρά αναπόσπαστος στο έργο του, που είναι η μεγιστοποίηση του οφέλους του, της «ίδιας» κτήσης του. Με άλλα λόγια, παράγοντας των ελευθεριών του ατόμου, δεν είναι η κοινότητα η οποία εμπιστεύεται τα μέλη της. Είναι το ίδιο το άτομο.

Οι θεωρίες, δεν είναι «καλές» ή «κακές». Δημιουργήθηκαν σε συγκεκριμένους χώρους και περιόδους προκειμένου να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ωστόσο, όταν ο πυρήνας μιας θεωρίας είναι το κέρδος (όχι ο ισοσκελισμός, αλλά το κέρδος) τότε μπορούμε να αντιληφθούμε πως το «ibi jus ubi societas», (όπου δίκαιο και κοινωνία) που χρησιμοποίησε η καντιανή θεωρία, είναι μάλλον μέρος του εμπράγματου δικαίου και όχι μιας καλλιέργειας της εσωτερίκευσης των κοινωνικών κανόνων.

Η θλιβερή ελληνική περίπτωση.

Το ελληνικό κράτος, θεμελιώθηκε πάνω σε «πολιτικά Μνημόνια» της εποχής. Συνταγές συνταγματικές σε έναν κόσμο που είχε μάθει ανά τους αιώνες να ζει σε άλλες Πολιτείες, που πέραν των ελλείψεών του, δεν είχε αυτά τα ενοχικά βιώματα που έζησαν λαοί και κοινωνίες της Δύσης. Ως εκτούτου, εκτός από το τετριμμένο σύνθημα «για όλα φταίει το οτι δεν περάσαμε διαφωτισμό», ίσως η αλήθεια να βρίσκεται κάπου προς τη μέση, να περάσαμε τον διαφωτισμό χωρίς να ξέρουμε αν θέλουμε να τον υιοθετήσουμε και αν ναι, πώς θα τον υιοθετήσουμε.

Η σύγχρονη πολιτική μας ζωή, έχει γεμίσει από «φωστήρες της Εσπερίας», οι οποίοι μας νιώθουν «σαν φτωχούς –σε όλα- συγγενείς» και έρχονται να φέρουν σαν φως τα όσα έμαθαν από «σύγχρονα ευρωπαϊκά κράτη». Ο ρόλος του πολιτικού Προμηθέα που όμως δε βασανίζεται από κανέναν αετό, ανήκει σε σχηματισμούς και ανθρώπους, που καβαφικά, «στον πόλεμο, γράφουν ποίηση». Το αν έχουν δίκιο ή όχι, είναι εσωτερική υπόθεση του κάθε πολίτη. Εδώ, εξετάζουμε τον τρόπο. Για άλλους, τα αίτια της φτώχειας, είναι καθαρά ατομικά. Είναι λάθη. Γιατί είναι λάθος η φτώχεια; Γιατί πολύ απλά ο ορθολογικός δρώντας ορίζει το κέρδος. Τότε, που είναι ο ορθολογικός δρώντας αν η φτώχεια οφείλεται σε λάθη; Αν οι φτωχοί διάβαζαν το «Η πορεία προς τη δουλειά», όλα θα είχαν αλλάξει. Δεν υπάρχει οικονομική ειμαρμένη, γι’ αυτούς, το win-win, είναι μέσο και αποτέλεσμα. Ας το δούμε σε ένα παράδειγμα. Η γέννησή σας στο Ανατολικό Τιμόρ, σας καθιστά ίσο –αποτελεσματικό- δρώντα με το να είχατε γεννηθεί στο Ντέλαγουέαρ των ΗΠΑ. Η ταυτότητα του ανθρώπου, το πως έχει γίνει άνθρωπος προτού να γίνει πολίτης, τους είναι αδιάφορο.

Ο τρόπος έκφρασης του φιλελεύθερου πολιτικού λόγου στην Ελλάδα, είναι καταδικασμένος να αποτυγχάνει μονίμως. Το αόρατο χέρι του συμφέροντος, δεν μπορεί να κρύψει τα κίνητρα αυτού του δασκαλίστικου πολιτικού ύφους, που δε διστάζει να θεωρεί τους εκφραστές αυτών των θέσεων, «πρότυπα επιτυχίας». Τα επιχειρήματα –αν μπορούν να θεωρηθούν τέτοια- πάσχουν από έλλειψη οικονομικής λογικής, μολονότι στόχος είναι η οικονομικοποίηση της πολιτικής ζωής. Τα προβλήματα και οι παθογένειες της χώρας, αποτελούν μια βεβαιότητα. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που θα ήθελαν να τα λύσουν και άλλοι που μέσω αυτών, έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν θυμό είτε με την Ελλάδα, είτε με τους ανθρώπους και το ίδιο το κράτος, αναλόγως στο πού οφείλεται η αποτυχία τους. Έτσι, οι οικονομικός λόγος οδηγεί σε οικονομικές προτάσεις του, «να τονώσουμε την αγροτική μας παραγωγή, να διδάξουμε τους αγρότες να κάνουν start ups» ενώ η πτώση της τιμής του γάλακτος πέφτει στην ίδια τη Γερμανία και αυτό προκαλεί την κάθοδο τρακτέρ στο Μόναχο. Είναι ένθερμοι φίλοι της Ε.Ε αλλά δεν έχουν διαβάσει την Ευρωμεσογειακή Διαδικασία της Βαρκελώνης του 1995 για να δουν πώς πήγε ο αγροτικός τομέας της Ένωσης ώστε να πλήξει μια αγροτική υπερδύναμη σαν την Γαλλία.

Το ότι η βιομηχανία απουσιάζει από τη χώρα, το οτι είναι ο μόνος τομέας παραγωγής που μπορεί και σήμερα να δημιουργήσει απτά προϊόντα και να δημιουργήσει διοικητική παιδεία πάνω στην παραγωγή, το λησμονούν. Για εκείνους, η καινοτομία μπορεί να γίνει απευθείας. Άλλωστε, αν κακο-ερμηνεύσουμε λίγο τον Adam Smith, θα μπορούσαμε αυθαίρετα να πούμε πως «τα προβλήματα, είναι μεταμφιεσμένες ευκαιρίες».

Αν δει κανείς ποιοτικά χαρακτηριστικά δημοσκοπήσεων, οι Έλληνες πολίτες ψέγουν τον επικριτικά ελιτίστικο χαρακτήρα που δείχνουν εκπρόσωποι νέων κομμάτων που ευαγγελίζονται φιλελευθερισμό αλλά και τον πλήρη μιμητισμό «μοντέλων» που έχουν επιτυχία στο εξωτερικό.

Επίσης, το εκλογικό σώμα απομακρύνεται καθώς ατενίζει  πολλούς εξ’ αυτών, να μην έχουν στην ατζέντα τους εθνικά θέματα, καθώς το μόνο εθνικό θέμα για αυτούς, είναι η ατομική προκοπή και ο πλούτος που θα παραχθεί από αυτήν. Μια ανοικτή επιστολή προς την Κυρία Μέρκελ, ένα κείμενο κατά των ανασκαφών της Αμφίπολης που μας φέρνει πάλι πίσω στη λαγνεία του παρελθόντος που πρέπει να ξεχάσουμε, (!) αλλά και διάλυση μύθων με κάθε κόστος, συνιστούν τη δυναμική τους παρουσία συνοδευόμενη από τη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να αναφωνήσουν «Γερούν γερά, σπάσε του τον τσαμπουκά», όταν η χώρα περνά δραματικές ώρες. Οι λέσχες σκέψης τους, φιλοξενούν Καθηγητές Πανεπιστημίων που τους αρέσει να τους αποκαλούν «σοφούς», που διδάσκουν «ήθος» στα αμφιθέατρα βρίζοντας οποιονδήποτε δε συμφωνεί μαζί τους και οι οποίοι, ανησυχούν πάρα πολύ για το μέλλον της παιδείας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μολονότι εργάζονται στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο, το υβρίζουν και μας νουθετούν να γίνουμε business nation, χωρίς να έχουν δουλέψει ούτε ώρα στον ιδιωτικό τομέα. Θέλει κανείς την επαλήθευση; Ελάτε σε ένα αθηναϊκό πανεπιστήμιο να ακούσετε διαλέξεις. Καθηγητές που πήγαν στη Δύση και θεωρούν χρέος τους να «εκπολιτίσουν» οιονδήποτε θεωρούν παρακμιακό, υβρίζουν νύχτα – μέρα την Ελλάδα για να τονίσουν το ότι είμαστε άξιοι των δεινών που περνάμε και πώς θα έπρεπε ο ελληνικός λαός να καεί στις ενοχές του και να μετανοήσει. Ας τους ακούσουμε λοιπόν, να διώξουμε όλους τους Έλληνες από τη χώρα και ας φέρουμε εκείνους που παρομοιάζουν τους θεσμούς με ευφάνταστα «μοντέλα του μετρό», που λένε να «σκοτώσουμε το συναίσθημα μέσα μας», που μας εξηγούν πόσο παρανοϊκή είναι η λογική όσων δε συμφωνούν μαζί τους.

Η ελληνική εκδοχή αυτού του αφηγήματος, έχει ως στόχο το αποτέλεσμα, όχι τον τρόπο. Αυτός, θα «φτιαχτεί στην πορεία». Ό,τι πρέπει να συνιστά ένα οικονομικό πρόγραμμα δηλαδή, – η με στάδια, συνοχή – απουσιάζει. Στην Ελλάδα, ο φιλελευθερισμός και η εκπροσώπησή του είτε από εκσυγχρονιστικά κόμματα που χρησιμοποιούν το Κοινοβούλιο που άλλοι κοιμούνται σαν τόπο εικαστικών και φωτογράφικών δραστηριοτήτων, είτε από άτομα τα οποία βρίσκονται σε αρκετά κόμματα, τείνει να γίνει ο νέος και εκ του ασφαλούς επικριτικός κομμουνισμός. Η συμμετοχή τους στα πολιτικά δρώμενα, έχει καθαρά φιλολογική υφή. Η ελληνική πολιτική σκηνή, έφτασε να παρέχει το επιχείρημα-πλεονέκτημα των ενσήμων. «Κάποιοι, έχουμε δουλέψει». Επομένως, όσοι εργαζόμαστε, μην ψάχνουμε για πολιτικό προσωπικό, ένας ιδανικός βουλευτής ή υπουργός θα μπορούσε να είναι ο κάθε συνεργάτης μας. Αναρωτιόμαστε ακόμη γιατί το εκλογικό σώμα εμπιστεύεται περισσότερο την οργή του παρά τη λογική των «νέων, άφθαρτων και επαγγελματιών – ανθρώπων των λύσεων»; Αν το μέτρο λοιπόν φαντάζει με άκρο, τότε δύσκολα μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.

http://www.anixneuseis.gr/?p=127359