Του
George Monbiot*
Οικονομική κατάρρευση, οικολογική καταστροφή,
ακόμα και η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ – ο νεοφιλελευθερισμός έχει παίξει σε όλα
τον ρόλο του.
Φανταστείτε οι λαοί της Σοβιετικής Ένωσης να μην είχαν
ακούσει ποτέ για τον κομμουνισμό. Η
ιδεολογία που κυριαρχεί τις ζωές μας για τους περισσότερους από εμάς δεν έχει
όνομα. Δοκιμάστε να το αναφέρετε σε μια συζήτηση και θα ανταμειφθείτε με ένα σήκωμα των ώμων. Ακόμα κι αν οι ακροατές σας έχουν
ακούσει ξανά τον όρο, θα δυσκολευτούν να τον ορίσουν. Νεοφιλελευθερισμός:
ξέρετε τι είναι;
Η ανωνυμία του είναι τόσο σύμπτωμα όσο και αίτιο της
ισχύος του. Έχει παίξει καίριο ρόλο σε αξιοσημείωτη
ποικιλία κρίσεων: την χρηματοοικονομική κατάρρευση του 2007‑8, τη
μετεγκατάσταση (offshoring) του πλούτου και της εξουσίας, για την οποία τα Panama Papers μας παρέχουν απλά μια
ιδέα, την αργή κατάρρευση της δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης, την
αναζοπυρωμένη παιδική φτώχια, την επιδημία της μοναξιάς, την κατάρρευση των
οικοσυστημάτων, την άνοδο του Ντόλαντ Τραμπ. Ωστόσο, απαντάμε σε αυτές τις
κρίσεις ωσάν να αναδύονται μεμονωμένα, αγνοώντας εμφανώς ότι έχουν είτε
καταλυθεί είτε επιδεινωθεί από την ίδια συνεκτική φιλοσοφία. Μια φιλοσοσοφία
που έχει –ή είχε- όνομα. Μπορεί να υπάρξει άλλη μεγαλύτερη δύναμη που να δρα
ανώνυμα;
Τόσο διάχυτος έχει γίνει ο νεοφιλελευθερισμός που σπάνια
τον αναγνωρίζουμε ως ιδεολογία. Φαίνεται
να αποδεχόμαστε ότι αυτή η πρόταση που περιγράφει αυτή η ουτοπική,
μιλλεναριανιστική πίστη είναι μια ουδέτερη δύναμη: ένα είδος βιολογικού νόμου,
μια δαρβινική θεωρία πέρι της εξέλιξης. Όμως η φιλοσοφία ενέσκηψε ως μια
συνειδητή προσπάθεια να ανασχηματιστεί η ......
...... ανθρώπινη ζωή και να μετατοπιστεί το
κέντρο βάρος της ισχύος.
Ο νεοφιλελευθερισμός βλέπει τον ανταγωνισμό ως καθοριστικό
χαρακτηριστικό των ανθρώπινων σχέσεων.
Επαναορίζει τους πολίτες ως καταναλωτές, των οποίων οι δημοκρατικές επιλογές
ασκούνται καλύτερα μέσω της αγοράς και της πώλησης, μια διαδικασίας που
ανταμείβει την αξία και τιμωρεί την αναποτελεσματικότητα. Στηρίζει ότι η
«αγορά» αποδίδει οφέλη που δε θα μπορούσαν ποτέ να επιτευχθούν μέσω της
οργάνωσης.
Οι προσπάθειες περιορισμού του ανταγωνισμού
αντιμετωπίζοναι ως επιζήμιες για την ελευθερία. Η φορολογία και η ρύθμιση πρέπει να ελαχιστοποιηθούν, οι
δημόσιες υπηρεσίες να ιδιωτικοποιηθούν. Η οργάνωση της εργασίας και οι
συλλογικές διεκδικήσεις από τα συνδικάτα απεικονίζονται ως διστρεβλώσεις στην
αγορά που παρεμποδίζουν τη δόμηση της φυσικής ιεραρχίας νικητών και ηττημένων.
Η ανισότητα μεταπλάθεται ως ενάρετη: μια ανταμοιβή για τη χρησιμότητα και μια
γενεσιουργός δύναμη του πλούτου που ρέει για να τους πλουτίσει όλους. Οι
προσπάθειες δημιουργίας μιας πιο ίσης κοινωνίας είναι ταυτόχρονα
αντιπαραγωγικές και ηθικά διαβρωτικές. Η αγορά διασφαλίζει ότι ο καθένας
παίρνει ό,τι του αξίζει.
Ενσωματώνουμε και αναπαράγουμε τα συστήματα ηθικών αξιών
του. Οι πλούσιοι πείθουν τους εαυτούς τους ότι
απέκτησαν τον πλούτο τους μέσα από την αξία τους, παραλείποντας τα
πλεονεκτήματα, όπως την εκπαίδευση, την κληρονομικότητα και την τάξη τους, που
ενδεχομένως τους βοήθησαν να τον εξασφαλίσουν. Οι φτωχοί αρχίζουν να
κατηγορούν τους εαυτούς τους για τις αποτυχίες τους, ακόμα κι αν λίγα μπορούν
να κάνουν για να αλλάξουν τις περιστάσεις.
Μη δίνετε σημασία στη δομική ανεργία: αν δεν έχετε δουλειά
είναι επειδή δεν έχετε επιχειρηματικό πνεύμα. Μη δίνετε σημασία στο ασήκωτο κόστος διαμονής: αν η
πιστωτική σας κάρτα έχει φτάσει στο όριο, ειστε ανήμποροι και απερίσκεπτοι. Μη
δίνετε σημασία αν τα παιδιά δεν έχουν παιδική χαρά στο σχολείο: αν παχύνουν,
φταίτε εσείς. Σε έναν κόσμο που διέπεται από τον ανταγωνισμό, αυτοί που μένουν
πίσω ορίζονται και αυτοπροσδιορίζονται ως ηττημένοι.
Μεταξύ των αποτελεσμάτων, όπως καταγράφει ο Paul Verhaeghe στο βιβλίο
του What About Me?, βρίσκονται η επιδημία αυτοκαταστροφής, διατροφικών
διαταραχών, κατάθλιψης, μοναξιάς, άγχους επίδοσης και κοινωνικής φοβίας. Ίσως να μην προκαλεί έκπληξη ότι η
Βρετανία, στην οποία η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία εφαρμόζεται εντατικά, είναι η
ευρωπαϊκή πρωτεύουσα μοναξιάς. Είμαστε όλοι νεοφιλελεύθεροι τώρα.
Ο όρος νεοφιλελυθερισμός γεννήθηκε σε μια σύνοδο στο
Παρίσι το 1938. Μεταξύ των παρευρισκομένων ήταν δύο άντρες που κατέληξαν να
δώσουν τον ορισμό της ιδεολογίας, οι Ludwig von Mises και Friedrich Hayek. Αμφότεροι εξόριστοι από την Αυστρία,
είδαν την σοσιαλδημοκρατία, για την οποία αποτελούσαν πρότυπα το New Deal του Φράκλιν Ρούσβελτ και η σταδιακή ανάπτυξη του
βρετανικού κράτους πρόνοιας, ως εκφάνσεις ενός κολλεκτιβισμού που κατείχε την ίδια θέση στο φάσμα με τον ναζισμό και
τον κομμουνισμό.
Στο
Ο Δρόμος προς τη Δουλεία (The Road to Serfdom)
που εκδόθηκε το 1944, ο Hayek
υποστηρίζει ότι ο κυβερνητικός σχεδιασμός, μέσω του συντριπτικού ατομικισμού,
θα οδηγούσε αναπόφευκτα στον ολοκληρωτικό έλεγχο. Όπως και στο βιβλίο Bureaucracy
του Mises, το The Road to Serfdom
έλαβε ευρείας αναγνωσιμότητας. Υπέπεσε στην αντίληψη ορισμένων πολύ εύπορων
ανθρώπων, ο οποίοι διέγνωσαν στη φιλοσοφία μια ευκαιρία για να απελευθερωθούν
από τις ρυθμίσεις και τη φορολογία. Όταν το
1947 ο Hayek
ίδρυσε τον πρώτο οργανισμό που θα διέδιδε το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού, την Mont Pelerin Society,
αυτή έλαβε οικονομική ενίσχυση από εκατομμυριούχους και τα ιδρύματά τους.
Συνέχεια στο 2ο μέρος
Συνέχεια στο 2ο μέρος
*
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου