Πέμπτη 27 Οκτωβρίου 2011

Νεοφιλελεύθερο κράτος (Ελάχιστο κράτος ή κράτος τίγρη)

Το «ελάχιστο κράτος» ή το «κράτος τίγρη» αποτελεί το ιδεώδες των νεοφιλελεύθερων, στόχος των οποίων είναι να διασφαλίσουν ότι τα άτομα απολαμβάνουν το ευρύτερο δυνατό πεδίο ελευθερίας(αξία σύμφωνη με την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία). Αυτή η άποψη έχει τις ρίζες της στη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου των κλασσικών φιλελευθέρων του 19ου-20ου αιώνα, παρ' όλα αυτά όμως προωθεί μια κατ' ουσίαν «αρνητική» άποψη περί κράτους. Από αυτή τη σκοπιά, η αξία του κράτους έγκειται στη δυνατότητα του να θέτει φραγμούς στην ανθρώπινη συμπεριφορά, εμποδίζοντας έτσι τα άτομα να παραβιάζουν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων. Το κράτος για τους νεοφιλελεύθερους δεν είναι παρά ένα προστατευτικό σώμα, με κύρια λειτουργία του την παροχή ενός πλαισίου ειρήνης και κοινωνικής τάξης, εντός του οποίου οι πολίτες μπορούν να ζουν τη ζωή τους όπως οι ίδιοι νομίζουν καλύτερα. Σύμφωνα με την περίφημη παρομοίωση του κλασσικού φιλελεύθερου Locke, το κράτος λειτουργεί σαν νυχτοφύλακας, ο οποίος καλείται να δράσει μόνο όταν απειλείται η τάξη.
Έτσι, στο «ελάχιστο» κράτος ή «κράτος-νυχτοφύλακα» ανατίθενται μόνο τρεις κύριες λειτουργίες:


  • Πρώτον και κύριο, το κράτος υπάρχει για να διατηρεί την τάξη στο εσωτερικό.
  • Δεύτερον, διασφαλίζει ότι τηρούνται τα συμβόλαια και οι οικειοθελείς συμφωνίες μεταξύ ιδιωτών και,
  • Τρίτον, παρέχει προστασία από εξωτερικές επιθέσεις.
Ο θεσμικός μηχανισμός ενός ελάχιστου κράτους περιορίζεται επομένως σε ένα αστυνομικό σώμα, ένα δικαστικό σύστημα και κάποιου είδους στρατό. Οι οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, ηθικές και άλλες αρμοδιότητες ανήκουν στο άτομο και αποτελούν έτσι αναπόσπαστο τμήμα της κοινωνίας των πολιτών.

Την υπεράσπιση του ελάχιστου κράτους στη σύγχρονη πολιτική συζήτηση ανέλαβε η λεγόμενη Νέα Δεξιά. Παραπέμποντας σε πρώιμες φιλελεύθερες ιδέες και ιδιαίτερα σε θεωρίες της ελεύθερης αγοράς ή κλασικές οικονομικές θεωρίες, η Νέα Δεξιά διακήρυξε την ανάγκη «υποχώρησης του κράτους». Στα κείμενα του Robert Nozick, η αρχή αυτή παίρνει τη μορφή μιας επαναδιατύπωσης του λοκιανού φιλελευθερισμού, στη βάση της υπεράσπισης των ατομικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Στην περίπτωση των οικονομολόγων της ελεύθερης αγοράς, όπως ο Friedrich von Hayek και ο Milton Friedman, η κρατική παρέμβαση θεωρείται τροχοπέδη που μειώνει τον ανταγωνισμό, την αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα. Υπό το πρίσμα της Νέας Δεξιάς, ο οικονομικός ρόλος του κράτους πρέπει να περιορίζεται σε δύο λειτουργίες: τη διατήρηση ενός σταθερού μέσου συναλλαγών ή «ισχυρού νομίσματος» (ελάχιστος ή μηδενικός πληθωρισμός) και την προώθηση του ανταγωνισμού μέσω του ελέγχου των μονοπωλίων, της ρύθμισης των τιμών κλπ. Οι νεοφιλελεύθεροι εγκωμιάζουν και παρουσιάζουν τα  ασιατικά κράτη όπως η Ταϊβάν, η Σιγκαπούρη και η Μαλαισία σαν σύγχρονα παραδείγματα ελάχιστου κράτους. Για αυτό τα αποκαλούν και ως Ασιατικές Τίγρεις. Φυσικά μέσα σε αυτές πολλοί νεοφολελεύθεροι μιλάνε και για την Κίνα, αλλά όχι φωναχτά λόγω του κομμουνιστικού καθεστώτος(διάβασε το σχετικό κεφάλαιο από το βιβλίο του Χάρβευ). Στην Ευρώπη μέχρι πρόσφατα, το υπόδειγμα του νεοφιλελεύθερου κράτους τίγρη ήταν ο Κέλτικος Τίγρης, δηλαδή η Ιρλανδία. Ωστόσο, αυτό το σκεπτικό παραβλέπει το βαθμό στον οποίο τα εν λόγω κράτη εμπλέκονται στην οικονομική διοίκηση μέσω της καθοδήγησης των επενδύσεων και της έμφασης στην εκπαίδευση και την κατάρτιση.

Οι νεοφιλελεύθεροι «μισούν» τους δύο πυλώνες του σύγχρονου κοινωνικοδίκαιου κράτους: τον  κευνσιανισμό και την κοινωνική πρόνοια. Το αποκαλούν «κρατισμό» και φέρουν ως παραδείγματα προς αποφυγή το δικό μας κράτος αλλά και την πολιτική Ομπάμα, την οποία ειρωνικά την αποκαλούν ως «σοσιαλδημοκρατική».

Το νεοφιλελεύθερο κράτος (Ελάχιστο κράτος ή κράτος τίγρη) χαρακτηρίζεται συνοπτικά ως εξής: «Εκεί που τελειώνουν οι ουρανοξύστες αρχίζει η παραγκούπολη. Εκεί που τελειώνει η παραγκούπολη ξεκινά η ζούγκλα».Τα τελικά αποτελέσματα της νεοφιλελευθεροποίησης  στα όποια κράτη εφαρμόστηκε αυτή η ιδεολογία, δεν ήταν η αύξηση της παραγωγής και η κυριαρχία της ελευθερίας όπως βαυκαλίζονται οι οπαδοί του, αλλά το εύκολο χρήμα μέσω των χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού ζόμπι, οι χαμηλότεροι μισθοί, η αυξημένη εργασιακή ανασφάλεια, η αύξηση θνησιμότητας στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, η κερδοσκοπία, η διάλυση της αλληλεγγύης, η αύξηση της ανισότητας και η δραματική συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, ο αυταρχισμός και ο ολοκληρωτικός εθνικισμός.

ΠΗΓΕΣ:Andrew Heywood(Εισαγωγή στην Πολιτική, Πόλις, 2006), Steger & Roy (Neoliberalism: A Very Short Introduction, Oxford, 2010) και David Harvey(A Brief History of Neoliberalism, Oxford, 2007)

Ανανέωση 28 Σεπτ 2013

3 σχόλια:

  1. Κατά συνήθεια, οι διάφορες επιλογές κοινωνικής οργάνωσης παρουσιάζονται ως σημεία επί μιας ευθείας στο δεξιό άκρο της οποίας τοποθετείται η άκρα Δεξιά ενώ στο αριστερό άκρο ή άκρα Αριστερά.

    Η άκρα Δεξιά(ΛΑΟΣ), μαζί με τους νεοφιλελεύθερους υποστηρίζουν ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης που θα βασιζόταν αποκλειστικά στην ατομική ιδιοκτησία και στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Το κράτος μπορεί να υπάρχει αλλά να είναι ελάχιστο. Αυτή είναι η περίπτωση του minimal state του Ρόμπερτ Νόζικ, όπου το κράτος έχει ένα μόνο ρόλο, του νυχτοφύλακα, δηλαδή το κράτος προστατεύει από κλοπή, απάτη, βία και επιβάλλει την τήρηση των συμφωνιών. Χαρακτηριστικό του ελαχίστου κράτους δεν είναι τόσο το μικρό μέγεθος όσο η ελάχιστη παρέμβαση στη διανομή του εισοδήματος. Στο ελάχιστο κράτος δεν υπάρχει δημόσια παιδεία, δημόσια νοσοκομεία, κοινωνική ασφάλιση και γενικά παροχές που καθιστούν αναγκαία τη μεταφορά εισοδημάτων από τους πλουσιότερους προς τους φτωχότερους.

    Η άκρα Αριστερά(ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ) θα υποστήριζε ένα σύστημα όπου ο πλούτος, το κεφάλαιο και η παραγωγή βρίσκονται υπό κοινωνικό έλεγχο. Αυτό πρακτικά σημαίνει κρατικό έλεγχο και στην περίπτωση της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και της Κίνας σημαίνει κομματικό έλεγχο. Κατ' επέκτασιν και η διανομή του εισοδήματος βρίσκεται υπό κοινωνικό-κρατικό έλεγχο. Εδώ το κράτος είναι μέγιστο όχι τόσο υπό την έννοια του μεγέθους όσο υπό την έννοια της μέγιστης παρέμβασης σε όλες τις οικονομικές λειτουργίες της κοινωνίας. Στο μέγιστο κράτος τίποτε δεν είναι ιδιωτικό. Το κράτος επενδύει, το κράτος παράγει, το κράτος διανέμει.

    O καθηγητής Κοντιάδης σε ένα έξοχο άρθρο είπε:

    Όσοι επιχειρηματολογούν υπέρ του λιγότερου κράτους φαίνεται να αποσιωπούν ότι πηγή της κρατικής σπατάλης, της ανομίας, της γραφειοκρατίας, της αδυναμίας πάταξης της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής δεν αποτελεί το μεγάλο κράτος, αλλά το κακό κράτος, σε συνάρτηση με την πολιτική διαφθορά, την ανεπάρκεια της πολιτικής τάξης και την κομματοκρατία, υπό την έννοια της εισβολής κομματικών-πελατειακών παραφυάδων στη διοίκηση και τον δημόσιο τομέα. Λιγότερο κράτος δεν σημαίνει κατ' ανάγκην καλύτερο κράτος, όπως αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος δεν συμβαδίζει απαραιτήτως με λιγότερο κράτος. Αντιθέτως, μάλιστα, το λεγόμενο "ελάχιστο κράτος" έχει αποδειχθεί ιστορικά ανεπαρκές για την εξισορρόπηση δυσλειτουργιών της οικονομίας και την αποκατάσταση κοινωνικών ανισοτήτων.

    Ας τα έχουμε υπόψη Ακρίτα και αυτά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Η παραπομπή σου στον Κοντιάδη, μου δίνει αφορμή να ανεβάσω το άρθρο του για το «λίγο κράτος».

    Σε ότι αφορά τα υπόλοιπα, σαφώς και συμφωνώ στο πρώτο μέρος. Άλλωστε μόλις χθες ο Καρατζαφέρης μίλησε για αριθμό 200 χιλ ΔΥ και οι υπόλοιποι να πάνε για βρούβες.!!
    Δηλαδή θέλει μόνο ΔΥ για λειτουργίες όπως περιγράφονται στο παραπάνω ανάρτηση.

    Η Κίνα, εάν διαβάσεις την ανάλυση του Χάρβευ, θα δεις ότι δεν είναι και τόσο κρατική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Η άποψη ότι οι νεοφιλελεύθεροι και, παλαιότερα, η αστική τάξη είναι και ήταν ενάντιοι στον κρατισμό και το κράτος δεν είναι παρά ένας μύθος που διαδίδεται από τους πρώτους. Παλαιότερα, όταν η αστική τάξη αναδυόταν και ανδρωνόταν, χρειαζόταν ένα ισχυρό κράτος, για να προστατευτεί από την φεουδαρχία και για να υπάρξουν ενιαίοι κανόνες στο εμπόριο και την οικονομία. Οι αστοί ήταν λοιπόν υπέρ του συγκεντρωτικού μοναρχικού κράτους. Ότι αργότερα, από τον 18ο αι., άρχισαν να στρέφονται εναντίον του δεν σημαίνει ότι στράφηκαν εναντίον της ιδέας του κράτους, αλλά ότι, έχοντας πλέον ισχυροποιηθεί ως τάξη, ήθελαν να πάρουν και την πολιτική εξουσία στα χέρια τους, την οποία ώς τότε άφηναν στα χέρια του απόλυτου μονάρχη. Πλέον δεν τους αρκούσε η τάξη και ο νόμος που παρείχε, ενάντια στους φεουδάρχες και την Καθολική Εκκλησία, το μοναρχικό κράτος. Σήμερα, από την άλλη, οι νεοφιλελεύθεροι δεν επιδιώκουν την εξάλειψη του κράτους ούτε είναι ενάντιοι στο κράτος ως τέτοιο, όσο κι αν προσπαθούν να πείσουν τους πάντες, και τον εαυτό τους, ότι είναι αντικρατιστές. Οι νεοφιλελεύθεροι έχουν κατά νου ένα κράτος το οποίο θα διασφαλίζει την διατήρηση της κρατούσας οικονομικής, κοινωνικής και ιδιοκτησιακής κατάστασης πραγμάτων, δηλαδή θα υπερασπίζει την ιδιοκτησία των λίγων πλουσίων. Δεν είναι επομένως εναντίον του κράτους αλλά εναντίον ενός συγκεκριμένου τύπου κράτους όσοι εναντιώνονται στον κρατισμό. Εάν ήταν εναντίον του κράτους γενικά, θα αποδέχονταν π.χ. την περίπτωση της απαλλοτρίωσης και κοινωνικοποίησης της ιδιοκτησίας και του πλούτου των λίγων, αφού δεν θα υπήρχε νόμος που να απαγορεύει κάτι τέτοιο. Οι νεοφιλελεύθεροι θέλουν - όπως και οι αριστεροί, τους οποίους χλευάζουν ως "κρατιστές" - να χρησιμοποιήσουν για το ιδιοτελές συμφέρον τους το κράτος, θέλουν το κράτος να θεσπίζει νόμους οι οποίοι θα ενισχύουν αυτούς και τα οικονομικά συμφέροντά τους και δεν θα επιτρέπουν αυτά να απειληθούν στον αιώνα τον άπαντα: δεν ομολογούν ανοικτά όμως ότι θέλουν ένα τέτοιο κράτος κι όχι ότι δεν θέλουν το κράτος. Οι νεοφιλελεύθεροι, παρά την μυθολογία που διαδίδουν και την οποία πιστεύουν, είναι επίσης, όπως οι Αριστεροί, κρατιστές - εκεί όπου τους συμφέρει βεβαίως.

    ΑπάντησηΔιαγραφή